Stel: je groeit op en je ouders vertellen je dat jij gek bent. Je gelooft dat het waar is: dat er serieus iets aan je mankeert. Tot je er als je volwassene achterkomt dat niet jij gek bent, maar je ouders. Dat ze allebei narcistische gedrag vertonen en je emotioneel hebben mishandeld. Je schrijft er een boek over om voor jezelf helderheid te krijgen en om hulpverleners een blik te geven in de je wereld.
Boeken over een heftige persoonlijke jeugd vormen een bijzonder genre. Het komt maar zelden voor dat een ervaringsdeskundige op een pakkende manier een boek kan schrijven dat boeit en waarbij je niet met kromme tenen zit te lezen. De Zondebok, Echo versus Narcissus van Frédérique de Swart is zo’n boek. Je leest het in een ruk uit. Je voelt duidelijk met het waargebeurde verhaal van de hoofdpersoon mee, terwijl de schrijfster voldoende afstand houdt zodat je als lezer ‘op je eigen plek kunt blijven’. Het feit dat zij bereid is om ook naar haar eigen gedrag te kijken, geeft het boek een prettig evenwicht: het is helder dat zij niemand spaart, ook zichzelf niet.
Disfunctioneel gezin
De zondebok, Echo versus Narcissus vertelt het verhaal van een meisje dat opgroeit in een disfunctioneel, narcistisch gezin. Zowel haar vader als haar moeder zijn onevenwichtig en niet in staat hun kinderen de veiligheid en liefde te geven die leidt tot een gezonde ontwikkeling van de persoonlijkheid. Ze slagen erin het meisje het gevoel te geven dat alles wat er mis gaat in het gezin, haar schuld is. Ze ontnemen haar in een jarenlang doorgaande gruwel van emotionele mishandeling haar gevoel van zelf en haar gevoel van eigenwaarde. Ondertussen past zij zich tot het uiterste aan om te proberen om toch te krijgen waar zij naar verlangt: liefde, acceptatie en waardering. Maar zij krijgt het tegendeel. Zij wordt beschimpt, voor gek verklaard en haar gevoelens worden ontkend. “Ik geef aan wat ik voel, mamma ontkent, ik volhard in mijn gevoelens en vervolgens krijg ik straf”.
Afstand
Emotionele mishandeling hakt er misschien nog wel meer in dan fysieke mishandeling. Pas als Frédérique het helemaal opgeeft en besluit dat zij niet meer haar best gaat doen om geaccepteerd te worden, ontstaat er iets van rust. Hoewel de Frederique al een zeker afstand heeft genomen tot haar ouders, broer en zus, klinkt het gevoel van schuld en verantwoordelijkheid nog altijd door in het boek. Nog steeds vecht ze ervoor om zichzelf niet langer te zien als zondebok. Nog steeds verdedigt ze haar keuze om haar familie niet meer te zien. Hoewel ik er een groot voorstander van ben om waar het even kan contacten binnen je familie in stand te houden, is het in dit geval zeer verstandig dat Frédérique zichzelf beschermt tegen de invloed van haar familie. Het wordt tijd dat ze stopt die keuze te verdedigen.
Gezond
Voor iedere buitenstaander die haar boek leest, is het namelijk helder dat het ongezond zou zijn als ze contact bleef onderhouden. Er is immers geen enkele hoop op verandering. Zij zal zich keer op keer blijven beschadigen. Afstand is dus in dit geval gezond en zelfs de enige weg naar echte gezondheid. Natuurlijk houdt Frédérique haar plek in haar gezin van herkomst. Zij blijft altijd de middelste dochter van haar vader en moeder. Zij heeft zij haar leven aan hen te danken. Het is heel belangrijk dat ze dat leven aanneemt (dat gaat enorm helpen tegen de depressieve gevoelens waar ze mee worstelt). Maar verder moet zij door het pijnlijke proces om iedere normale verwachting die je van je ouders kunt hebben, los te laten en te aanvaarden dat de liefde waar zij verlangt, niet vanuit haar ouders haar kant uit zal komen. Ze staat er alleen voor.
Hoop
Gelukkig is er wel hoop. Haar verschrikkelijke jeugd heeft haar er niet van weerhouden om een stabiele relatie te krijgen met een gewone aardige man. En om twee dochters op de wereld te zetten. Het boek laat daarmee zien dat een horror-jeugd niet het einde van de wereld betekent. Het is wel keihard werken om te gaan genieten van het leven. Voor Fréderique zou een familieopstelling mogelijk nog verder kunnen bijdragen aan het ‘ontrollen’ uit de rol van zondebok.
Aanrader
Het boek is een aanrader voor mensen die net als Frédérique te maken hebben gehad met emotionele mishandeling. Ook is het interessant voor hulpverleners om zich te krijgen op de ‘narcistische bezette’ psyche van een dochter. Het boek is uitgegeven in eigen beheer en kost € 9,95 een bedrag dat klopt met de beperkte omvang en eenvoudige lay-out. Bestel De Zondebok van Frederique de Swart hier.