Stel: je groeit op en je ouders vertellen je dat jij gek bent. Je gelooft dat het waar is: dat er serieus iets aan je mankeert. Tot je er als je volwassene achterkomt dat niet jij gek bent, maar je ouders. Dat ze allebei narcistische gedrag vertonen en je emotioneel hebben mishandeld. Je schrijft er een boek over om voor jezelf helderheid te krijgen en om hulpverleners een blik te geven in de je wereld.
Boeken over een heftige persoonlijke jeugd vormen een bijzonder genre. Het komt maar zelden voor dat een ervaringsdeskundige op een pakkende manier een boek kan schrijven dat boeit en waarbij je niet met kromme tenen zit te lezen. De Zondebok, Echo versus Narcissus van Frédérique de Swart is zo’n boek. Je leest het in een ruk uit. Je voelt duidelijk met het waargebeurde verhaal van de hoofdpersoon mee, terwijl de schrijfster voldoende afstand houdt zodat je als lezer ‘op je eigen plek kunt blijven’. Het feit dat zij bereid is om ook naar haar eigen gedrag te kijken, geeft het boek een prettig evenwicht: het is helder dat zij niemand spaart, ook zichzelf niet.
Disfunctioneel gezin
De zondebok, Echo versus Narcissus vertelt het verhaal van een meisje dat opgroeit in een disfunctioneel, narcistisch gezin. Zowel haar vader als haar moeder zijn onevenwichtig en niet in staat hun kinderen de veiligheid en liefde te geven die leidt tot een gezonde ontwikkeling van de persoonlijkheid. Ze slagen erin het meisje het gevoel te geven dat alles wat er mis gaat in het gezin, haar schuld is. Ze ontnemen haar in een jarenlang doorgaande gruwel van emotionele mishandeling haar gevoel van zelf en haar gevoel van eigenwaarde. Ondertussen past zij zich tot het uiterste aan om te proberen om toch te krijgen waar zij naar verlangt: liefde, acceptatie en waardering. Maar zij krijgt het tegendeel. Zij wordt beschimpt, voor gek verklaard en haar gevoelens worden ontkend. “Ik geef aan wat ik voel, mamma ontkent, ik volhard in mijn gevoelens en vervolgens krijg ik straf”.
Afstand
Emotionele mishandeling hakt er misschien nog wel meer in dan fysieke mishandeling. Pas als Frédérique het helemaal opgeeft en besluit dat zij niet meer haar best gaat doen om geaccepteerd te worden, ontstaat er iets van rust. Hoewel de Frederique al een zeker afstand heeft genomen tot haar ouders, broer en zus, klinkt het gevoel van schuld en verantwoordelijkheid nog altijd door in het boek. Nog steeds vecht ze ervoor om zichzelf niet langer te zien als zondebok. Nog steeds verdedigt ze haar keuze om haar familie niet meer te zien. Hoewel ik er een groot voorstander van ben om waar het even kan contacten binnen je familie in stand te houden, is het in dit geval zeer verstandig dat Frédérique zichzelf beschermt tegen de invloed van haar familie. Het wordt tijd dat ze stopt die keuze te verdedigen.
Gezond
Voor iedere buitenstaander die haar boek leest, is het namelijk helder dat het ongezond zou zijn als ze contact bleef onderhouden. Er is immers geen enkele hoop op verandering. Zij zal zich keer op keer blijven beschadigen. Afstand is dus in dit geval gezond en zelfs de enige weg naar echte gezondheid. Natuurlijk houdt Frédérique haar plek in haar gezin van herkomst. Zij blijft altijd de middelste dochter van haar vader en moeder. Zij heeft zij haar leven aan hen te danken. Het is heel belangrijk dat ze dat leven aanneemt (dat gaat enorm helpen tegen de depressieve gevoelens waar ze mee worstelt). Maar verder moet zij door het pijnlijke proces om iedere normale verwachting die je van je ouders kunt hebben, los te laten en te aanvaarden dat de liefde waar zij verlangt, niet vanuit haar ouders haar kant uit zal komen. Ze staat er alleen voor.
Hoop
Gelukkig is er wel hoop. Haar verschrikkelijke jeugd heeft haar er niet van weerhouden om een stabiele relatie te krijgen met een gewone aardige man. En om twee dochters op de wereld te zetten. Het boek laat daarmee zien dat een horror-jeugd niet het einde van de wereld betekent. Het is wel keihard werken om te gaan genieten van het leven. Voor Fréderique zou een familieopstelling mogelijk nog verder kunnen bijdragen aan het ‘ontrollen’ uit de rol van zondebok.
Aanrader
Het boek is een aanrader voor mensen die net als Frédérique te maken hebben gehad met emotionele mishandeling. Ook is het interessant voor hulpverleners om zich te krijgen op de ‘narcistische bezette’ psyche van een dochter. Het boek is uitgegeven in eigen beheer en kost € 9,95 een bedrag dat klopt met de beperkte omvang en eenvoudige lay-out. Bestel De Zondebok van Frederique de Swart hier.
Mijn ouders wilden me doen geloven dat ik een slecht mens was. Dat ik niets kon en dat ik niets snapte en dat ik een waardeloos kind was. Stront. Enerzijds wist ik dat het niet waar was en ik trok mij terug om de pijn van de afwijzing niet te voelen. Anderzijds moest ik steeds hetzelfde verhaal aanhoren omdat mijn moeder aan de hele sociale omgeving vertelde dat ik een verschrikkelijk kind was. Niet aan de professionals, de leerkrachten zagen wel dat ik geremd was en verlegen, maar verder was ik een uitblinker, zowel op school als op de sportvereniging.
Dat bracht helaas geen zelfwaardering, ik twijfelde onophoudelijk aan mijzelf. De intimidatie en de manipulatie van thuis zorgden ervoor dat ik inderdaad niet snapte wat er gebeurde. Daardoor leek het alsof het waar was wat er over mij gezegd werd. Maar alles werd zo uitgelegd alsof ik wel kwade bedoelingen zou hebben, en mijn ouders vonden zichzelf enorm behulpzaam door mij steeds op mijn vermeende fouten te wijzen. Zij alleen konden weten wat normaal was. En ik kon niet veel anders denken dan: als dit normaal is, dan wil ik helemaal niet normaal zijn.
Ik was de vijftig ruimschoots gepasseerd toen ik mij vrijwillig aanmeldde voor een psychologisch onderzoek. De uitkomst: waarschijnlijkheidsdiagnose Asperger. Op zoek naar wat dit voor mij betekende stuitte ik op twee soorten reacties. De ene: ‘ongetwijfeld hartstikke autistisch.’ De andere: ‘ik geloof er niets van, hier is iets anders aan de hand.’ Ogenschijnlijk schoot ik daarmee niet veel op. Het werd een lange zoektocht. Ik werd herhaaldelijk beschuldigd van zwart-wit denken.
Ik leerde veel door zo precies mogelijk op te schrijven wat er gebeurde in de communicatie binnen de familie en dan afstand te nemen bij het teruglezen en niet volgens het oude patroon te oordelen. Verder vond ik een psychiater die echt kon luisteren. Eindelijk was ik in staat om het verbod te trotseren dat mij altijd had verhinderd mijn eigen verhaal te vertellen. Datgene wat ik gedwongen was normaal te vinden bleek bij nader inzien emotioneel geweld te zijn. Deze psychiater vond het ook goed dat ik iets vertelde over de jeugd van mijn ouders.
Om een lang verhaal kort te maken: mijn vader heeft een oorlogstrauma en mijn moeder vertoont narcistisch gedrag. Beide zijn ze blijven steken in een rouwproces. Mijn misdaad was dat ik hen niet gelukkig heb kunnen maken, ik schoot altijd tekort. Mijn diagnose: PTSS door gestapeld trauma en een chronische lichte depressie. Ik heb veel moeite om bij mijzelf te blijven. Omdat het altijd zo is geweest, kun je het in mijn geval een ontwikkelings-stoornis noemen. De symptomen zijn identiek aan de symptomen van het syndroom van Asperger. Waarmee die diagnose ook is bevestigd. Het is bij mij hetzelfde.
Mijn vader leeft niet meer. Mijn moeder kan alleen maar geloven dat ik gestoord ben, dat heeft ze altijd al geweten en de rest hoort zij niet. Toen ik haar eens iets probeerde te vertellen over mijn eigen ervaringen was haar antwoord: ‘nou, dat komt toch door jouw Alzheimer!’ en daarbij maakte ze een wegwerpgebaar. Sindsdien is het tot mij doorgedrongen hoe serieus zij mij neemt (dus niet) en toen ben ik ook gestopt met te proberen iets goed te doen in haar ogen.
Eindelijk. Ik heb meer afstand genomen, ook letterlijk, maar ik ga ongeveer eens in de maand kijken of alles nog steeds hetzelfde is. Mijn vader heeft mij kort voor zijn overlijden namelijk een cadeautje gegeven van onschatbare waarde. Hij toonde zijn kwetsbaarheid en zijn gevoel en hij liet me zonder woorden weten dat hij blij was om mij te zien, blij met mijn aanwezigheid. Hij sprak mijn naam uit met zachtheid en met ontroering in zijn stem. Ik had opeens het gevoel dat hij mij zag zoals ik werkelijk ben. Gewoon een goed mens. Dat had ik voor geen goud willen missen. Het was helend na al die jaren van narigheid.
Hoewel ik weet dat ik nog steeds beschadigd ben, heb ik een allergie ontwikkeld voor mensen die mij proberen te vertellen hoe het hoort, wat er niet aan mij deugt en wat er wel en niet normaal is. Op de één of andere manier trek ik mensen aan met een helperssyndroom al wordt dat meestal niet officieel vastgesteld. Zij hebben het helpen nodig om hun eigen onzekerheid te compenseren. Daarmee gaan oude wonden opnieuw open, er ontstaat een ongelijkwaardige relatie die voor mij niet helpend is. Luisteren, inlevingsvermogen en geduld zijn wel helpend. Maar het is moeilijk voor veel mensen om zich in te leven in mijn verhaal.
Beste Els, ik snap jouw verhaal zo goed. Het te horen krijgen dat je niet goed bent etc continu heeft mij dat doen zeggen tijdens mijn zwangerschap tegen mijn ouders. Hun reactie daarop was het contact verbreken. Drie jaar lang zonder ouders , ik kon het niet. Ik heb mijn moeder mijn excuses aangeboden voor alles wat ik haar aan gedaan heb als kind. Omdat ik er weer bij wilde hoorde. Daarna met hulp van een psijcholoog gezorgd dat ik niet meer in het patroon terecht kwam van zondebok. Het gaat redelijk. Tot een paar maanden geleden dat mijn vader tegen mij zei dat ik alleen maar mensen beschadig en dat ik anderen kapot maak. Ik was gebroken dit deed mij zoveel pijn. Ik ben de confrontatie met hem aangegaan en gezegd wat het met mij deed en waarom hij dat zij. Hij ervaarde de druk van mijn moeder die nog steeds ervaarde dat ze gepest, opzettelijk gekwetst was door mij de afgelopen jaren, maar dit vanwege het contact herstel niet meer openlijk toonde. Mijn vader heeft een soort van sorry gezegd dat hij te fel reageerde en uitgelegd waar het vandaan kwam. Daarna ging het eigenlijk vooral om waar het vandaan kwam en dat hij vond dat ik weinig empatisch vermogen heb en dat ik niet aan voel dat ik mensen kwetst (hij heeft het hierbij over mijn moeder)
Ik heb wel goed kunnen uitleggen dat deze opmerkingen mij pijn doet. Ik had verwacht dat ik er geen last van zou hebben nadat ik met mijn vader erover had gepraat maar dat is niet zo. Hoe kom ik hier van af dat ik hier nog zo veel last van heb. Ik merk dat ik het jammer vind dat mijn vader mij niet ziet zoals ik mijzelf zie, als een lieve vrouw met goede intenties. Ik heb mijn vader meegevraagd opvakantie met ons gezin en hij kijkt er echt naar uit, waarom zijn mijn gevoelens zo tegenstrijdig en hoe kan ik hier goed mee om gaan.